اجزای تشکیل دهنده چشم

چشم انسان دارای اجزای پلک، مژه، ملتحمه، صلبیه، قرنیه، مردمک، عنبیه، زجاجیه، عدسی، زلالیه، شبکیه و مشیمیه است.

۱- پلک

پلک یک لایه نازک از پوست است که چشم انسان را پوشش می دهد و محافظت می کند. پلک توسط عضله پائین تر از لیتاک باز می شود در نتیجه چشم باز می شود، که این عمل می تواند به صورت غیر ارادی انجام شود.

پلک انسان دارای دو ردیف مژه در امتداد حاشیه پلک در بالا و پایین است که به منظور حفاظت از چشم در مقابل گرد و غبار و اجسام خارجی است.

عملکرد کلیدی آن این است که اشک و سایر ترشحات روی سطح چشم را به طور مرتب گسترش می دهند تا رطوبت سطح چشم حفظ شود، زیرا قرنیه باید مداوم مرطوب باشد.

همچنین پلک ها هنگام خواب از خشک شدن چشم جلو گیری می کنند. علاوه بر این، چشم با استفاده از رفلکس چشمک از آسیب رسیدن به چشم توسط اجسام خارجی جلوگیری می کند.

پلک از چند لایه تشکیل شده است؟

پلک از چند لایه ساخته شده است؛ که به ترتیب از بیرون به داخل عبارتند از:

۱- پوست
۲- بافت زیر جلدی
۳- Orbicularis oculi
۴- سپتوم orbital
۵- صفحات tarsal
۶- ملتحمه palpebral

غدد meibomian در داخل پلک قرار دارد و قسمت چربی لایه نازکی از اشک را ترشح می کند.

۲- مژه

مژه به موهایی که در لبه پلک رشد می کنند گفته می شود. مژه ها چشم را از تخریب محافظت می کنند و حساس به لمس هستند، یعنی وقتی جسمی (مثل یک حشره) در نزدیکی چشم باشد عکس العمل نشان می دهند و چشم ها بسته می شوند.

زمان تشکیل مژه در دوران جنینی

مژه های جنین از اکتودرم بین هفته های ۲۲ و ۲۶ بارداری بوجود می آیند. مژه ها هفت تا هشت هفته طول می کشد تا در صورت خارج شدن رشد کنند، اما کشش مداوم ممکن است منجر به آسیب دائمی شود.

تفاوت رنگ مژه با رنگ مو

رنگ آنها ممکن است با رنگ موها متفاوت باشد، گرچه در افرادی که موهای تیره دارند مژه ها تیره تر و در افرادی که موهای روش دارند مژه ها هم روشن تر می شوند. موی مژه آندروژنی نیست بنابراین تاثیری بر بلوغ نمی گذارد.

 

 

۳- ملتحمه (Conjunctiva)

سطح داخلی پلکها و قسمت جلوی صلبیه (سفیدی چشم) توسط غشا مخاطی نازک و شفافی پوشانده می شود که ملتحمه نام دارد، این لایه در لبه پلک به پوست و در وسط به قرنیه متصل می‌شود.

ملتحمه به علت داشتن تعداد زیادی از رگ های خونی و گلبول های سفید تا حد زیادی از ورود میکروب ها و عوامل بیماری زا به قسمت های عمقی چشم جلوگیری می کند.

سطح چشم توسط ترشحات ملتحمه بطور مداوم نرم و مرطوب نگه داشته می شود، بنابراین چشم می تواند به آسانی در جهات مختلف حرکت کند.

چین ملتحمه ای کجاست؟

ملتحمه شامل دو قسمت پیازی (روی کره چشم) و پلکی است، به محل اتصال این دو قسمت چین ملتحمه‌ای گفته می شود.

۴- صلبیه (sclera)

صلبیه یا اسکلرا به بافت پیوندی نسبتاً محکم و سفید رنگ چشم گفته می شود که مثل یک اسکلت خارجی از ساختمان های داخل کره چشم محافظت می کند و تقریباً چهارپنجم مساحت کره چشم را می‌پوشاند.

این لایه در نواحی مختلف آن ضخامتی حدود ۰٫۳ تا یک میلی‌متر دارد و سفیدی چشم انسان را تشکیل می‌دهد.

۵- قرنیه (Cornea)

قرنیه لایه نازک و شفافی است که در بخش جلویی کره چشم قرار دارد و در محل لیمبوس (به حلقه دور قرنیه گفته می شود) به ملتحمه متصل می‌شود.

قطر این پوشش حدود ۱۱ میلی‌متر است و ضخامت آن از مرکز به محیط افزایش می‌یابد، منابع تغذیه قرنیه، عروق لیمبوس، زلالیه و اشک است.

قرنیه دو کار مهم برای چشم به عنوان عضو بینایی انجام می دهد:

۱- حفاظت از ساختمان‌های داخل چشم
۲- انکسار پرتوهای نوری به داخل کره چشم و متمرکز کردن آنها جهت تشکیل تصویر روی پرده شبکیه

ساختار کروی شکل قرنیه مثل ذره بین عمل می کند

قرنیه مانند شیشه پنجره یک سطح صاف نیست بلکه به علت کروی بودن ساختار چشم، قرنیه نیز ساختار کروی دارد که باعث می شود مثل یک ذره بین عمل کند و نورهایی که از محیط بیرونی وارد کره چشم می شوند را بصورت پرتوهای همگرا درآورد که تصویر واضحی روی شبکیه ایجاد کنند.

برای اینکه نور بتواند وارد چشم شود و به پرده شبکیه برسد ابتدا باید از قرنیه عبور کند؛ بنابراین شفاف بودن قرنیه اهمیت زیادی در بینایی دارد.

اهمیت قرنیه شفاف در بینایی

نور پس از عبور از قرنیه و عدسی چشم به شبکیه می‌رسد و در آنجا تصویر تشکیل می گردد، سپس اطلاعات این تصویر بصورت امواج الکتریکی – عصبی به مغز منتقل شده و فعل بینایی انجام می شود، بنابراین فرد می تواند آن تصویر را ببیند.

هر گونه اختلالی که در این مسیر بروز نماید سبب کاهش بینایی می‌شود. قرنیه اولین عنصر در این مسیر می‌باشد و وجود یک قرنیه شفاف و با شکل هندسی منظم، لازمه اصلی بینایی است.

۶- عنبیه (Iris)

دیسک دایره ای نازک که بخش رنگی چشم ما را تشکیل می دهد و مانند دیافراگم یک دوربین عمل می کند.

تنظیم ورود نور توسط ماهیچه‌های بافت عنبیه

عنبیه مقدار نوری که وارد چشم می شود را تنظیم می‌کند یعنی وقتی نور محیط بیشتر باشد مردمک چشم تنگ‌تر می‌شود و در نور کم مردمک گشادتر می‌شود تا نور کافی به داخل چشم نفوذ کند.

این عمل توسط انقباض و انبساط ماهیچه‌های بافت عنبیه در برابر نور شدید یا کم صورت می گیرد که موجب تنگ و گشاد شدن مردمک می‌شوند. این عمل تحت اثر اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک صورت می‌گیرد.

۷- مردمک (Pupil)

مردمک سوراخی است که در وسط عنبیه چشم قرار دارد که مقدار نور وارد شده به چشم را تنظیم می کند.

مردمک ورودی مسیر نور به داخل چشم است، وقتی چشم در محیط پر نور قرار می گیرد مردمک تنگ می شود تا مقدار نور کمتری وارد چشم شود.

به همین صورت وقتی چشم در محیط کم نور قرار می گیرد مردمک گشاد می شود تا نور بیشتری وارد چشم شود. این عمل در اثر تحریک اعصاب پاراسمپاتیک و سمپاتیک صورت می‌گیرد.

۸- زجاجیه (Vitreous)

حفظ شکل کروی چشم به علت وجود زجاجیه است.

زجاجیه مایع ژله مانند شفافی است که فضای پشت عدسی چشم را پر کرده است و باعث حفظ شکل کروی چشم می‌شود.

تولید زجاجیه توسط سلول های شبکیه

زجاجیه از پشت عدسی تا روی پرده شبکیه وجود دارد و توسط برخی از سلول‌های شبکیه تولید می‌شود.

۹- عدسی (Lens)

عدسی یک ساختار محدب الطرفین و شفاف در پشت عنبیه و بین مردمک و زجاجیه است و توسط زنولها به شیارهای بین جسم مژگانی اتصال دارد، عدسی قابل انعطاف، بدون رگ و شفاف با قطر ۹ میلیمتر و ضخامت ۴ میلیمتر است.

عدسی فرد بالغ دارای سه بخش کپسول، پوشش جلویی و ماده عدسی است.

عمل تطابق چگونه صورت می گیرد؟

عدسی به قرنیه در عمل تطابق و متمرکز کردن دقیق پرتوهای نور بر روی شبکیه کمک می کند. ضخامت عدسی به فاصله جسم از چشم بستگی دارد و نسبت به آن کم و زیاد می شود، به همین دلیل فرد می تواند اجسام را در هر فاصله ای که باشند را بطور واضح ببیند، به این عمل تطابق می‌گویند.

۱۰- زلالیه (Aqueous humour)

زلالیه مایع شفافی است که بین قرنیه و عدسی چشم جریان می یابد و فضای جلوی عدسی را پر می‌کند.

زلالیه همراه با زجاجیه فشار درونی چشم را ثابت نگاه می‌دارند و شکل کره‌ای چشم را حفظ می‌کنند. زلالیه مواد غذایی و اکسیژن را برای عدسی و قرنیه فراهم می‌کند.

مواد تشکیل دهنده زلالیه

۹۹٫۶٪ زلالیه را آب تشکیل می‌دهد. علاوه بر آن، ویتامین C، گلوکز، اسید لاکتیک، سدیم و کلر؛ و نیز مقدار کمی پروتئین و اسید آمینه در زلالیه وجود دارد.

۱۱- شبکیه (Retina)

شبکیه داخلی‌ترین لایه چشم و بسیار نازک است که ۷۵٪ مساحت کره چشم را می‌پوشاند، شبکیه در داخل بخش خلفی کره چشم قرار گرفته است.

بافت شبکیه شامل سلول‌های گیرنده نور، نورون‌ها و تعداد فراوانی مویرگ خونی می‌باشد.

نقش کلیدی شبکیه در فرآیند بینایی

شبکیه لایه ای حساس به نور را که جریان الکترومغناطیسی نور را به پیام عصبی تبدیل کرده و آن را از طریق عصب بینایی به لب پس‌سری منتقل می کند و مغز می تواند عمل دیدن را انجام دهد، بنابراین شبکیه یک نقش کلیدی در فرآیند بینایی دارد.

۱۲- مشیمیه ( Choroid )

مشیمیه یک لایه رنگدانه‌دار و حاوی مویرگ‌های فراوانی است که دور شبکیه را احاطه کرده است؛ یعنی لایه میانی کره چشم است . این پرده تعداد زیادی رگ های خونی دارد که مواد غذایی را به عنبیه و سلول‌های گیرنده نور شبکیه می رساند .
سلول های این لایه حاوی تعداد زیادی رنگ دانه سیاه ملانین است که رنگ سیاه چشم به دلیل وجود همین سلول‌هاست .
مشیمیه بین صلبیه و شبکیه قرار دارد و در جلوی چشم بخش رنگین آن ، یعنی عنبیه را به وجود می‌آورد .